რა როლი შეასრულა ქალაქმა დავით აღმაშენებლის დროს? რომელი მნიშვნელოვანი ბრძოლები აქვს ქალაქს გადატანილი?

სხვა ქართულ ქალაქთა უმრავლესობის მსგავსად სამშვილდეც მეფეს ეკუთვნოდა. XII ს ის დამდეგს სამშვილდე თურქებს  ეკავათ. დავით აღმაშენებელმა, რომელსაც კარგად ესმოდა ქალაქის სტრატეგიულ – ეკონომიკური მნიშვნელობა (სამშვილდე სამხრეთიდან იცავდა თბილისს და სავაჭრო გზაც მასზე გადიოდა)  1110 წ. იგი თურქებს წაართვა. ისტორიკოსთა გადმოცემით, ამ ამბავმა თურქებს ისეთი თავზარი დასცა, რომ მათ ქვემო ქართლის რამდენიმე ციხე დატოვეს და გაიქცნენ.
გვიან საუკუნეებში, როცა ქვეყანა მონღოლთა, სპარსთა თუ ოსმალთა თარეშით დასუსტდა, ქალაქი სამშვილდეც დაქვეითების გზას დაადგა. დაქუცმაცებულ ქვეყანაში იგი ადგილობრივ ფეოდალთა ხელში იყო ხოლმე. XVI ს–ში ოსმალებმა მიიტაცეს, მაგრამ1683წ. სვიმონ მეფემ ბრძოლით დაიბრუნა. XVIIIს –ის  ორმოციანი წლების ბოლოს ზოგიერთი ორგული თავადის დახმარებით სამშვილდეში გამაგრდა ქართლის ბაგრატიონთა მემკვიდრე, ტახტის მაძიებელი აბდულა ბეგი. ერეკლე მეფემ დროზე შეიტყო მისი ზრახვები, თბილისთან მისულს წინ გადაუდგა და მწარე დღე გაუთენა. დამარცხებული აბდულა ბეგი გაიქცა და თავი სამშვილდეს შეაფარა. მეფე იქაც არ მოეშვა და 1748 წ. ციხე აიღო. აქედან მოკიდებული საუკუნის დასასრულამდე სამშვილდე მეფის საიმედო დასაყრდენი იყო.     

როდიდან არსებობს სამშვილდე, როგორც ქალაქი და რა როლს ასრულებდა იგი საქართველოს თავდაცვით სისტემაში

ნაქალაქარი სამშვილდე ასეული წლების განმავლობაში ისტორიული ქვემო ქართლის დიდი ქალაქი და საიმედო ციხესიმაგრე იყო. იგი იბერიის პირველ ქალაქებს მიეკუთვნება. ძვ.წ. IVს–ში უკვე განთქმული ქალაქი ყოფილა. მდებარეობდა დღევანდელი თეთრიწყაროს რაიონში, სოფელ სამშვილდის მახლობლად, ორ მდინარეს შორის მოქცეულ კონცხძე, ციცაბო ფერდობებიან პლატოზე (სოფელი სამშვილდე თეთრი–წყაროდან 4 კმ–ზეა, ზღვის დონიდან 860მ–ზე). მის სამხრეთით ღრმა ხეობაში მდინარე ხრამი მიედინება, ჩრდილოეთით  – მდ. ჭივჭივა. პლატო სამი მხრიდან ძნელი მისადგომი იყო, მხოლოდ მეოთხე მხარე ჰქონდა ღია. ამ მხარის ჩასაკეტად პლატოს მთელ სიგანეზე მიუყვებოდა 4–5მ. სისქის კედელი. თუ მტერი ამ კედელს დასძლევდა, მაშინ ქალაქის შუა ნაწილში დახვდებოდა პლატოს მთელ სიგანეზე, ფერდობიდან ფერდობზე გაშლილი ციხე, რომელიც ფაქტიურად ქალაქის ციტადელი იყო და გეგმით დიდი ზომის ოთკუთხედი გახლდათ.
ციხის კედლები სხვადასხვა ზომისაა, სამი მათგანის სისქე 2 მეტრამდეა, მეოთხესი–6 მეტრამდე. საერთოთ გვიან ანტიკურ ხანაში საქართველოში სქელ კედლებს აგებდნენ, მაგრამ ასეთი სისქისა არსად გვეგულება. მშენებლებს კარგად გაუთვალისწინებიათ რელიეფის თავისებურება: რაკი მტრის შემოსევა  დასავლეთიდან იყო მოსალოდნელი, კედელიც სწორედ ამ მხარეს უნდა ყოფილიყო საიმედო. ამჟამად ამ დაზიანებული კედლის სისქე 12 მეტრია.თავდაპირველად ალბათ უფრო მაღალი იქნებოდა. ქონგურებიც ექნქბოდა და იმ დროს ვერც ერთი სანგრევი მანქანა ვერაფერს დააკლებდა. ამიტომაც მოაღწია მან დღემდე. კედელს მხოლოდ ერთგან ეტყობა, რომ აქ უშედეგოდ უცდიათ მისთვის ძირი გამოეთხარათ.
შუა საუკუნეებში სამშვილდის ციტადელი ბევჯერ გადაუკეთებიათ. დამატებულია დიდი კოშკები რომლითაც ციხის სუსტი ადგილები  – შემოსასვლელები – იკეტებოდა.
ნაქალაქარ სამშვილდეს რამდენიმე ათეული ჰექტარი უჭირავს. დღეს თითქმის მთელი ეს ფართობი ნანგრევებითაა დაფარული.
ციტადელის დასავლეთი ნაწილი საცხოვრებელ კვარტალებს უჭირავს, სადაც დღესაც კარგად შეიმჩნევა  ქუჩები და შესახვევები. აქა–იქ განლაგებულია სასახლეები, მათი უმრავლესობა ორსართულიანია, არის სამსართულიანებიც. ნანგრევებად ქცეული სახლები, სამეურნეო შენობები თუ სასახლეები ხანგრძლი–ვი და ბობოქარი ცხოვრების უტყუარი მოწმენი არიან.